آمار مهاجرت پزشکان به‌صورت دقیق اعلام نمی‌شود؛ برخی مسئولان گاهی اطلاعات کلی می‌دهند و در مقابل برخی مقامات آن را «عملیات روانی دشمن» می‌خوانند، اما مهاجرت کادر درمان روند صعودی دارد و مقصد اصلی هم عمان و کشورهای عربی است تا جایی که یک آژانس مهاجرتی فعال در این زمینه به رادیوفردا می‌گوید شانس موفقیت اشتغال پزشکان ایرانی در عمان ۸۰ درصد است.
برخی مسئولان بهداشت و درمان بارها مهاجرت پزشکان را موضوعی خطیر خوانده‌اند و حتی در مورد خالی شدن بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها هشدار داده‌اند، اما سردار رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران، اخیراً این اطلاعات را «هجمهٔ رسانه‌ای علیه نظام اسلامی» توصیف کرده است.
موضوع مهاجرت پزشکان و کادر درمان در سال ۱۴۰۱ به‌عنوان یک «مسئلهٔ بحرانی» اعلام شد؛ وقتی که محمد رئیس‌زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران، گفت سال پیش از آن بیش از چهار هزار و ۲۷ پزشک درخواست صدور گواهی «حسن سابقه» برای مهاجرت کرده‌اند.
آن زمان او ابراز نگرانی کرد که با ادامهٔ این روند، یا باید پزشکان خارجی وارد کنیم و یا برای جراحی‌های ساده هم به کشورهای همسایه برویم؛ وضعیتی که ایران پس از انقلاب و در دورهٔ جنگ آن را از سر گذرانده است.
انتشار اطلاعات یا جنگ روانی دشمن؟
نوروز ۱۴۰۳ خبرگزاری ایرنا با استناد به اطلاعاتی که از سازمان نظام پزشکی درز کرده، گزارش داد تعداد اعضای این سازمان که برای مهاجرت از این سازمان گواهی Good standing (حسن سابقه) گرفته‌اند، از ۷۵۰ نفر در سال ۱۳۹۷ به بیش از شش هزار نفر در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
مسئولان سازمان نظام پرستاری هم گفته‌اند سالانه حدود سه هزار پرستار برای مهاجرت از کشور از این سازمان گواهی حسن سابقه می‌گیرند. با وجود این آمار، سخنگوی سپاه، اخبار مهاجرت پزشکان ایران را «عملیات روانی دشمن» توصیف می‌کند و می‌گوید «وظیفهٔ رسانه‌ها نمایش تصویر واقعی جمهوری اسلامی است که تصویری الهام‌بخش است».
روزنامهٔ دنیای اقتصاد سال گذشته نوشت که آخرین آمار رسمی مهاجرت پزشکان مربوط به سال ۹۸ است که مهاجرت سه هزار نفر ثبت شد. همان زمان دکتر رضا لاری‌پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی کشور، تعداد خروجی‌ها را دو برابر این رقم ارزیابی کرد. این روزنامه همچنین به‌نقل از «منبعی آگاه» اعلام کرد که «سال ۱۴۰۰ حدود پنج هزار پزشک مهاجرت کردند». با توجه به ادعای دوبرابر شدن آمار مهاجرت پزشکان، می‌توان گفت که حدود ۱۰ هزار پزشک در سال ۱۴۰۱ از ایران رفته‌اند.
پزشکان برای مهاجرت نیاز به دریافت good standing (گواهی حسن سابقه) از سازمان نظام پزشکی دارند که این عدد سال ۱۴۰۱ دوبرابر شده است. به این وضعیت بحرانی، باید خودکشی‌های پزشکان را نیز اضافه کرد؛ عواملی که از هم‌اکنون به آیندهٔ بهداشت و درمان کشور رنگ خاکستری زده است.
چرا کادر درمان ایران چمدان‌به‌دست شدند؟
خانم مینا متخصص هوش‌بری است و همسرش تکنسین اتاق عمل. هر دو عازم آلمان هستند. او به رادیوفردا می‌گوید «میل به مهاجرت در بیمارستانی که کار می‌کنم، تقریباً عمومیت دارد. همکاران یا آمادهٔ مهاجرت هستند و یا در تلاش برای مهاجرت». دلیل او برای مهاجرت کوتاه است: «ایران دیگر جای زندگی نیست.» خانم مینا مجموعه عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را دلیل مهاجرت خود و همسرش می‌داند.
با افزایش میل به مهاجرت در ایران، آژانس‌های مهاجرتی شکل و شمایل تخصصی پیدا کرده‌اند و برخی به‌صورت تخصصی در حوزهٔ مهاجرت پزشکان و کادر درمان کار می‌کنند. برخی آژانس‌ها فرصت کاری را نیز برای مراجعان دریافت می‌کنند. طبق اعلام یکی از همین آژانس‌ها، کشورهای کانادا، آلمان، دانمارک، سوئد، انگلیس، عمان و امارات جزو بهترین مقاصد مهاجرتی کادر درمان هستند.
روزنامهٔ اعتماد چاپ تهران بهمن ۱۴۰۲ به نقل از یک «منبع آگاه» در سازمان نظام پزشکی کشور نوشت که تا نیمهٔ اول سال و نسبت به سال ۱۳۹۷، تعداد درخواست پزشکان برای دریافت گواهی حرفه‌ای CGS – حسن سابقه و صلاحیت علمی و شغلی- حدود ۲۰۰ درصد افزایش یافته است. در سال ۱۴۰۰ بیش از چهار هزار پزشک، سال ۱۴۰۱ بیش از شش هزار پزشک و در نیمه اول سال ۱۴۰۲، بیش از سه هزار پزشک گواهی حرفه‌ای CGS گرفته‌اند و پیش‌بینی شد تا پایان سال، مجموع گواهی‌های صادرشده به ۱۰ هزار مورد برسد.
از سال ۱۳۹۷ تاکنون، سازمان نظام پزشکی با افزایش هشت برابری تعداد درخواست پزشکان متخصص، فلوشیپ و فوق‌تخصص، افزایش پنج برابری تعداد درخواست داروسازان، افزایش ۱۰ برابری تعداد درخواست پیراپزشکان و ماماها و افزایش سه برابری درخواست دندانپزشکان برای صدور گواهی حرفه‌ای CGS مواجه بوده است. در این گزارش، مهم‌ترین دلایل مهاجرت پزشکان و پرستاران، مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اعلام شد.
مهر محرمانه بر پروندهٔ مهاجرت پزشکان
آمار مهاجرت پزشکان به‌صورت دقیق اعلام نمی‌شود و محرمانه است، به همین دلیل رسانه‌ها آمار حدودی دارند که انتشار آن نیز از سوی حکومت «سیاه‌نمایی» محسوب می‌شود. به همین دلیل است که سردار رمضان شریف، سخنگوی سپاه، در واکنش به اخبار افزایش مهاجرت پزشکان از ضرورت «نمایش تصویر واقعی جمهوری اسلامی که تصویری الهام بخش است» می‌گوید؛ در واقع منظور او منتشر نکردن اخباری است که وضعیت واقعی کشور را نشان می‌دهد.
این در حالی است که این وضعیت واقعی و در این مورد «بحرانی» را کسانی ترسیم می‌کنند که در حوزهٔ بهداشت و درمان مسئولیت داشته یا دارند. عوض حیدرپور، متخصص بیهوشی و نمایندهٔ سابق مجلس، مهرماه ۱۴۰۲ وضعیت مهاجرت پزشکان را «وحشتناک» توصیف کرده و گفته بود: «سالی ۱۰ هزار نفر از مجموعهٔ کادر پزشکی از کشور مهاجرت می‌کنند.»
یکی دیگر از نگرانی‌ها از مهاجرت و خروج پزشکان، خالی شدن دانشگاه‌ها برای تدریس و «سیب دیدن چرخهٔ انتقال دانش و تجربه است، در همین حال، جامعهٔ پزشکی در حال از سر گذراندن «تخلیهٔ اجباری» دانشگاه‌ها از استادان ناموافق با حکومت هم هست.
رضا ملک‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران که به‌طور اجباری بازنشسته شده، فروردین ۱۴۰۳ اعلام کرد که حدود ۴۰ نفر از اعضای هیئت علمی این دانشگاه طی دو سال گذشته اخراج یا بازنشسته شده‌اند. بسیاری از اساتید اعلام کرده‌اند که دلایل این اخراج‌ها یا شبه‌اخراج‌ها «سیاسی و در راستای پاکسازی» بوده است.
در وضعیتی که آمار مهاجرت پزشکان به مرز بحرانی رسیده، وزیر بهداشت پزشکان را از آیندهٔ مهاجرت ترسانده مبنی بر این‌که در نهایت در اروپا و امریکا بیکار خواهند ماند؛ هشداری که البته خیلی جدی گرفته نمی‌شود.
دکتر داوود، سال ۱۴۰۲ همراه تیمی ۱۲ نفره از دندانپزشکان با هدف شرکت در یک کنفرانس به مونترال سفر کرد و همگی چندماه ماندگار شدند. او به رادیوفردا می‌گوید: «هدف اصلی و نهایی همهٔ گروه دریافت Open work permit (نوعی مجوز کار) کانادا بود که انجام شد. این راحت‌ترین شیوه برای مهاجرت بود تا بتوانیم از آن طریق دیگر اعضای خانواده را به کانادا بیاوریم.»
تصمیم فعلی او و همکارانش این است که بخشی از سرمایهٔ خود را به همراه خانواده به کانادا منتقل کنند و ماندگار شوند. نگرانی از وضعیت اجتماعی و سیاسی مهم‌ترین دلیل مهاجرت این گروه از پزشکان است. هرچند وضعیت اقتصادی خود را هم چندان خوب نمی‌دانند، اما حالا ترجیح می‌دهند در جایی زندگی کنند که آرامش و ثبات بیشتری داشته باشند.
فرش قرمز کشورهای عربی زیر پای پزشکان ایرانی
مقصد بسیاری از پزشکان و متخصصان ایرانی کشورهای عربی و به‌خصوص عمان است که استقبال خیلی خوبی از پزشکان و متخصصان ایرانی می‌کنند. مدارک تحصیلی آن‌ها در این کشورها مورد قبول است و برخلاف کشورهای اروپایی و آمریکایی که مجبور به گذران مجدد دوره و تخصص و انجام امتحان‌اند، در کشورهای حاشیه خلیج فارس برای آن‌ها می‌توان گفت فرش قرمز پهن شده است.
چندی پیش ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی پربازدید شد مربوط به یک اتاق عمل در بیمارستانی در عمان که همهٔ کادر پزشکی اتاق عمل و حتی خود فیلمبردار ایرانی بودند.
دکتر سعید، متخصص زیبایی که خود نیز عازم عمان است، به رادیو فردا می‌گوید: «در عمان با خیال آسوده‌تری پول به دست می‌آورم و آسایش بیشتری دارم. در عین حال نزدیک ایران هستم و به‌راحتی می‌توانم بین دو کشور سفر کنم.» او از جمله پزشکانی است که می‌خواهد از عمان به عنوان مطب دوم خود استفاده کند.
مدارک و هزینه‌های مهاجرت پزشکان به عمان
آقای روزبه که خود را با این نام به رادیوفردا معرفی می‌کند، در یک شرکت مهاجرتی کار می‌کند که به‌طور تخصصی در حوزهٔ مهاجرت پزشکان و کادر درمان ایران به عمان فعال است.
هر متقاضی ابتدا باید مدارکی که شامل مدارک تحصیلی و سابقهٔ کاری و گود استندنیگ (حسن سابقه) است را ترجمه کند. در مرحلهٔ دوم، باید آزمون پیرسون – آزمون تخصصی رشته موردنظر- را با حداقل ۶۰ نمره بگذراند. این آزمون در کشورهای عمان، ترکیه، تاجیکستان و امارات برگزار می‌شود.
آقای روزبه میزان موفقیت مهاجرت کادر درمان را بالای ۸۰ درصد اعلام می‌کند و در مورد مراحل کار چنین می‌گوید:
«بعد از عقد قرارداد با شرکت و پرداخت ۲۰ ریال عمان – هر ریال عمان امروز معادل حدود ۱۵۵ هزار تومان است- شرکت متعهد می‌شود ظرف سه ماه شغل مورد نظر را پیدا کند. بعد از این مرحله، مصاحبهٔ Viva که به‌صورت تخصصی است، در عمان برگزار می‌شود. در صورت عقد قرارداد کاری، معادل مبلغ یک ماه حقوق در عمان، قبل از سفر و مهاجرت متقاضی، به‌صورت نقد و یا چک باید پرداخت شود.»
این دورهٔ کاری یعنی از زمان عقد قرارداد تا دریافت پذیرش و دریافت ویزا حداقل ۶ ماه زمان می‌برد.
حداقل حقوق مربوط به پرستاران است که معادل ۴۰۰ تا ۵۰۰ ریال عمان است و در مورد پزشکان بسته به تخصص آن‌ها حقوق ماهانه از ۸۰۰ تا ۱۸۰۰ ریال عمان متغیر است.
یکی از محدودیت‌های عمان، برای مهاجرت به‌صورت خانوادگی به‌شیوهٔ ویزای کاری، میزان درآمد است. در صورتی که حقوق ماهانه کمتر از ۷۰۰ ریال باشد، به سایر اعضای خانواده ویزا تعلق نمی‌گیرد.
آقای روزبه می‌گوید ظرف یک سال گذشته حداقل ۱۰۰ پروندهٔ مهاجرت در حوزهٔ کادر درمان داشته‌اند.
در عین حال این مؤسسه به متقاضیانی هم که حقوقی کمتر از ۷۰۰ ریال دارند، پیشنهاد اقدام به‌شیوهٔ ثبت شرکت می‌دهد؛ یک اقدام صوری که تمام مراحل آن از طریق شرکت مهاجرتی انجام می‌شود.
ثبت شرکت که در نهایت منجر به دریافت اقامت یک‌ساله می‌شود، ۵۸۰ ریال عمان هزینه دارد و در نوع دریافت اقامت دوساله متقاضی باید ۱۳۰۰ ریال عمان پرداخت کند. این شیوه حدود دو ماه زمان می‌برد و برخی از کادر درمان ایرانی که حقوقی کمتر از ۷۰۰ ریال برای خود پیش‌بینی می‌کنند، از این روش استفاده می‌کنند و به‌صورت خانوادگی مهاجرت می‌کنند.
با این اوصاف، برخی از این مهاجرت‌ها به کشورهای عربی نیز سکوی پرتاب پزشکان و کادر درمان ایران به اروپا و آمریکا است. رئیس سازمان نظام پزشکی ایران گفته است «بعضی‌ها شوخی شوخی با جامعهٔ پزشکی کشتی می‌گیرند، ولی جدی جدی کشور از حضور پزشکان خالی می‌شود».
