فارسی
در حالی که منطقه خاورمیانه در تب و تاب بازچینی معادلات سیاسی و امنیتی است، سفر اخیر احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، به باکو، بازتابی گسترده در رسانه‌های منطقه و به‌ویژه ایران داشته است. این دیدار که با استقبال گرم الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان همراه شد، از دید ناظران نشانه‌ای از تحولی چشمگیر در سیاست خارجی دمشق و آغاز فصل تازه‌ای در روابط سوریه و آذربایجان قلمداد می‌شود.
طبق بیانیه‌های رسمی منتشرشده، دو طرف تأکید کردند که دوران رکود در مناسبات دو کشور پایان یافته و بر ضرورت گسترش همکاری‌ها به‌ویژه در حوزه انرژی توافق کردند. از مهم‌ترین نتایج این دیدار، تفاهم بر سر صادرات گاز آذربایجان به سوریه از مسیر ترکیه بود؛ اقدامی که به‌عنوان راه‌حلی حیاتی برای عبور دمشق از بحران مزمن انرژی ارزیابی شده است.
زمزمه دیدار با اسرائیل؛ تهران در حالت هشدار
در حاشیه این سفر، گزارش‌هایی از دیدارهای محرمانه بین مقام‌های سوری و اسرائیلی منتشر شد که واکنش‌های تندی در تهران به دنبال داشت. رسانه‌هایی چون i24 اسرائیل مدعی شدند که این تماس‌ها با میانجی‌گری آذربایجان و با هماهنگی ایالات متحده صورت گرفته‌اند تا «پیامی مستقیم به ایران» ارسال شود.
اگرچه نقش مستقیم الشرع در این دیدارها مشخص نیست، اما نفس احتمال چنین نشست‌هایی با حضور یکی از نزدیک‌ترین متحدان اسرائیل در منطقه، بر نگرانی‌های تهران افزوده است؛ به‌ویژه آنکه الشرع خود سابقه‌ای نظامی دارد و زمانی با نام ابو محمد الجولانی از فرماندهان ارشد جبهه مخالف اسد و متحدانش — ایران و روسیه — شناخته می‌شد.
از جنگ سوریه تا قفقاز؛ انتقال بحران یا تغییر مأموریت؟
برخی تحلیل‌گران در ایران معتقدند دیدار الشرع با علی‌اف فراتر از مناسبات دیپلماتیک مرسوم است و شائبه‌هایی درباره حضور نظامی نیروهای تحت فرمان او در قفقاز را تقویت می‌کند. روزنامه «آرمان ملی» در این‌باره نوشت که احتمال دارد جنگ‌جویان سوری با هماهنگی ترکیه به پایگاه‌هایی در آذربایجان منتقل شوند — تحولی که آن را بخشی از «مأموریت تازه» الشرع توصیف کرده است.
در تحلیلی مشابه، روزنامه «فرهیختگان» انتقال این نیروها را در راستای خواسته ایالات متحده برای خروج نیروهای نیابتی از سوریه و تمرکز آن‌ها در نقاط راهبردی مانند قره‌باغ ارزیابی کرده است؛ جایی که می‌تواند به سکوی پرش برای نفوذ در مناطق مرزی ایران و روسیه تبدیل شود.
رسانه‌های ایران: زنگ خطر برای سیاست خارجی تهران
روزنامه «جام‌جم»، وابسته به صداوسیمای جمهوری اسلامی، با نگاهی تندتر به این تحولات پرداخت و نوشت که همکاری آشکار یا پنهان میان آذربایجان، اسرائیل و ترکیه علیه منافع منطقه‌ای جمهوری اسلامی «قابل کتمان نیست». این روزنامه همچنین استدلال کرد که جمهوری اسلامی باید از طریق تقویت روابط با روسیه، ارمنستان و اتخاذ مواضع قاطع دیپلماتیک، مانع از گسترش این محور شود.
از سوی دیگر، موضوع همکاری نظامی باکو و تل‌آویو بار دیگر در صدر نگرانی‌های تهران قرار گرفته است. از جمله مسائلی که اخیراً تنش‌هایی ایجاد کرد، ادعای عبور پهپادهای اسرائیلی از خاک آذربایجان در جریان تنش‌های مرزی ایران و اسرائیل بود. ادعایی که باکو به‌صراحت آن را رد کرده و گفته است «خاک آذربایجان هرگز علیه ایران مورد استفاده قرار نخواهد گرفت».
تغییر نقشه منطقه؛ آیا تهران آماده است؟
سفر احمد الشرع به باکو، از یک دیدگاه می‌تواند بخشی از روندی گسترده‌تر در بازآرایی جبهه‌های منطقه‌ای باشد؛ روندی که در آن، بازیگرانی جدید با حمایت بازیگران فرامنطقه‌ای در حال پیشروی به عرصه‌هایی هستند که پیش‌تر در انحصار سنتی تهران و متحدانش بود.
با توجه به موقعیت حساس قفقاز، وابستگی استراتژیک آذربایجان به اسرائیل و ترکیه، و تغییر توازن قدرت در سوریه، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی باید ضمن رصد تحولات، راهبردهای امنیتی و دیپلماتیک خود را بازنگری کند تا بتواند از منافع خود در این معادلهٔ متغیر دفاع کند.
