با پایان دور پنجم مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی و ایالات متحده در شهر رم، فضای حاکم بر گفت‌وگوها نه‌تنها شفاف‌تر نشد، بلکه با انتشار برخی گزارش‌ها از پشت پرده مذاکرات، چشم‌انداز آن مبهم‌تر از گذشته به‌نظر می‌رسد. بر اساس گزارش روزنامه وال‌استریت جورنال، مقام‌های دو کشور به‌جای تلاش برای رسیدن به توافق نهایی، اکنون صرفاً به دنبال طراحی چارچوبی سیاسی برای ادامه مسیر مذاکرات هستند؛ الگویی شبیه به توافق موقتی که در سال ۲۰۱۳ راه را برای برجام هموار کرد.
اما تفاوت فاحش این دوره با گذشته، نبود هیچ‌گونه اقدام اعتمادساز از جمله کاهش تحریم‌ها یا تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای حساس است. گفته می‌شود تنها هدف فعلی، دستیابی به نوعی درک مشترک در خصوص پارامترهای توافق نهایی است؛ درکی که همچنان بر سر موضوع غنی‌سازی اورانیوم، در بن‌بست قرار دارد. منابع نزدیک به مذاکرات تأکید کرده‌اند که اصرار تهران بر ادامه غنی‌سازی و تأکید آمریکا بر ممنوعیت آن، بزرگ‌ترین مانع توافق محسوب می‌شود.
در فضای رسمی نیز، نشانه‌های ناامیدی بیشتر از امید دیده می‌شود. علی خامنه‌ای، در اظهاراتی کم‌سابقه، پیش‌بینی کرده که مذاکرات به شکست منتهی خواهد شد.
فشار از بیرون، بی‌اعتمادی از درون
عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی، اگرچه دور پنجم را «حرفه‌ای‌ترین» توصیف کرده و از «ایده‌های قابل بررسی» سخن گفته است، اما منابع ایرانی که با سی‌ان‌ان گفت‌وگو کرده‌اند، فضای تصمیم‌گیران در تهران را «مایوس و بی‌اعتماد» توصیف کرده‌اند. آنان می‌گویند که رفتار واشینگتن و پافشاری غیرمنطقی بر غنی‌سازی صفر، نشانه‌ای است بر اینکه آمریکا خواهان توافق واقعی نیست!، بلکه هدفش از مذاکرات، تشدید فشارها علیه ایران است.
نقش اسرائیل، سایه‌ای بر مذاکرات
تحلیلگران در تهران همچنین معتقدند پیشنهادهای آمریکا بیش از آنکه مستقل باشد، بازتاب مواضع تل‌آویو است. به‌ویژه در شرایطی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بار دیگر بر موضع خود مبنی بر «ممنوعیت کامل غنی‌سازی در ایران» تأکید کرده است. منابع غربی نیز گزارش داده‌اند که اسرائیل در حال آماده‌سازی برای اقدام نظامی احتمالی است، هرچند هنوز تصمیم نهایی در این خصوص اتخاذ نشده.
در همین حال، دولت ترامپ نیز ضمن اعلام رضایت نسبی از روند مذاکرات، تاکید کرده که در صورت شکست گفت‌وگوها، «تمام گزینه‌ها روی میز است» — جمله‌ای که به‌طور ضمنی اشاره به گزینه نظامی دارد.
ارتش و سپاه در حالت آماده‌باش
در واکنش به تحرکات منطقه‌ای و فضای امنیتی پیرامون مذاکرات، سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی بیانیه‌هایی جداگانه منتشر کرده‌اند و نسبت به هرگونه اقدام نظامی دشمن هشدار داده‌اند. سپاه وعده داده که در صورت بروز تجاوز، پاسخ آن «پشیمان‌کننده و فراتر از تصور» خواهد بود.
روزنامه جوان، وابسته به سپاه، نیز در تحلیلی صریح اعلام کرده که دور پنجم مذاکرات دیگر مانند دوره‌های پیشین «نشانه‌ای از خوش‌بینی به همراه ندارد» و از ترک زودهنگام محل مذاکره توسط نماینده آمریکایی خبر داده است.
بن‌بست‌های فنی و سیاسی
افزون بر موضوع غنی‌سازی، یکی دیگر از محورهای اختلافی، تلاش واشینگتن برای گنجاندن برنامه موشکی ایران در مذاکرات است؛ خواسته‌ای که تهران قاطعانه آن را رد کرده و چنین موضوعی را خارج از چارچوب گفت‌وگوهای هسته‌ای می‌داند.
تحلیلگران چه می‌گویند؟
ریچارد نفیو، عضو سابق تیم مذاکره آمریکا در دوران اوباما، می‌گوید: «اگر هدف نهایی روشن باشد، توافق بر سر یک چارچوب می‌تواند مفید باشد.» اما مارک دابوویتز، از منتقدان برجام، هشدار داده که نباید اشتباهات سال ۲۰۱۳ تکرار شود و باید فشارها علیه جمهوری اسلامی افزایش یابد.
در این میان، علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران، در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان تاکید کرده که سیاست‌گذاران آمریکایی درک درستی از روانشناسی حاکم بر سیاست جمهوری اسلامی ندارند. او گفته: «ایران در شرایط ضعف امتیاز نمی‌دهد، چون این‌کار را گامی به‌سوی فروپاشی نظام تلقی می‌کند.»
جمع‌بندی
مجموعه گزارش‌ها و واکنش‌ها از دور پنجم مذاکرات هسته‌ای، نه‌تنها نشانه‌ای از پیشرفت جدی را نشان نمی‌دهد، بلکه حاکی از ورود مذاکرات به مرحله‌ای سرد و کم‌رمق است؛ وضعیتی که اگر با تهدیدهای نظامی هم‌زمان شود، احتمال خروج تهران از ان‌پی‌تی را نیز تقویت خواهد کرد — تحولی که می‌تواند چشم‌انداز امنیت منطقه را وارد مرحله‌ای تازه و خطرناک کند.
