در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه کشورهای موسوم به «جنوب جهانی»، بارها بر لزوم کاهش وابستگی به دلار آمریکا در مبادلات تجاری و مالی تأکید کرده‌اند. به عنوان مثال، لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، در مقاطعی پیشنهاد ایجاد یک ارز مشترک برای کشورهای عضو گروه بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) را مطرح کرد تا جایگزینی برای دلار در مبادلات این کشورها باشد.
در ایران نیز عبدالناصر همتی، وزیر پیشین امور اقتصادی و دارایی، در بهمن‌ماه با اشاره به کاهش نسبی سهم دلار در ذخایر ارزی جهان، «سیاست‌های تحریمی آمریکا» را عامل «تضعیف موقعیت دلار» دانست. اما بررسی‌های گروه داده‌کاوی رادیو فردا نشان می‌دهد که با وجود کاهش جزئی سهم دلار در ذخایر رسمی ارزی جهان طی پنج سال اخیر، این ارز همچنان موقعیت مسلط خود را حفظ کرده است.
دلار همچنان ارز غالب در ذخایر جهانی و تراکنش‌های بین‌المللی
داده‌های جدید نشان می‌دهند که سهم دلار در ذخایر رسمی ارزهای خارجی در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۴ به ۵۸.۲ درصد رسیده است. این رقم نسبت به سال ۲۰۱۹ اندکی کاهش داشته، اما همچنان دلار با اختلافی چشمگیر در صدر باقی مانده و سهم آن تقریباً سه برابر یورو است.
علاوه بر این، آمارهای منتشرشده از سوی جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی (سوئیفت) نشان می‌دهد که بیشترین حجم پرداخت‌های جهانی همچنان با دلار آمریکا انجام می‌شود و هیچ ارز دیگری در سطح بین‌المللی جایگزین آن نشده است.
بررسی تراکنش‌های سوئیفت در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که به‌طور میانگین ۶۰ درصد پرداخت‌های بین‌المللی با دلار آمریکا انجام شده است. پس از دلار، یورو با ۱۳ درصد و ین ژاپن با ۵.۵ درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. نکته قابل توجه این است که سهم دلار از تراکنش‌های سوئیفت نسبت به سال ۲۰۱۴ حدود ۱۵ درصد افزایش یافته است.
ایالات متحده همچنان اقتصاد اول جهان
از نظر شاخص‌های اقتصادی، ایالات متحده در سال ۲۰۲۴ همچنان جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان حفظ کرده است. تولید ناخالص داخلی (GDP) آمریکا در این سال حدود ۲۹ تریلیون دلار برآورد شده که به‌تنهایی بیش از یک‌چهارم کل تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود.
چین با تولید ناخالص داخلی ۱۸.۵ تریلیون دلاری در رتبه دوم قرار دارد، اما با وجود رشد سریع اقتصادی این کشور در دهه‌های گذشته، پیش‌بینی‌های جدید نشان می‌دهند که اقتصاد آمریکا حداقل تا دهه ۲۰۳۰ همچنان در صدر باقی خواهد ماند.
در میان ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان نیز ایالات متحده ۳۳ درصد از کل تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.
چرا دلار همچنان سلطه دارد؟
عوامل متعددی باعث شده‌اند که دلار آمریکا همچنان نقش اصلی خود را در اقتصاد جهانی حفظ کند:
- اعتماد جهانی به ثبات اقتصاد آمریکا: با وجود بحران‌های اقتصادی مختلف، ایالات متحده همچنان دارای یکی از پایدارترین اقتصادهای جهان است.
- نقش دلار در تجارت بین‌المللی: بسیاری از کالاهای اساسی مانند نفت، گاز و طلا همچنان به دلار قیمت‌گذاری و معامله می‌شوند.
- کنترل ایالات متحده بر سیستم مالی بین‌المللی: واشنگتن با کنترل شبکه‌هایی مانند سوئیفت و بانک‌های بزرگ جهانی، تأثیر زیادی بر سیاست‌های پولی سایر کشورها دارد.
- نبود جایگزین قدرتمند: یورو و یوآن چین، به‌رغم رشد، هنوز نتوانسته‌اند جایگاه دلار را در سطح جهانی تهدید کنند.
آینده دلار؛ آیا تغییر در راه است؟
با وجود تلاش برخی کشورها برای کاهش وابستگی به دلار، روندهای اقتصادی و مالی نشان می‌دهد که این ارز همچنان در دهه‌های آینده بازیگر اصلی اقتصاد جهانی باقی خواهد ماند. حتی چین، به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا، در بسیاری از معاملات بین‌المللی خود همچنان از دلار استفاده می‌کند.
اگرچه برخی کشورها مانند روسیه و ایران برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به سمت استفاده از ارزهای جایگزین روی آورده‌اند، اما ساختار کنونی اقتصاد جهانی و شبکه‌های مالی بین‌المللی، همچنان دلار را در موقعیت مسلط قرار داده است.
