پخش سریال «معاویه» و واکنش‌ها به آن
همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان، شبکهٔ تلویزیونی «ام‌بی‌سی» عربی پخش سریال تاریخی «معاویه» را آغاز کرده است؛ اثری پرحاشیه که بحث‌وجدل دربارهٔ آن از دو سال پیش آغاز شده بود.
با آغاز پخش این سریال، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوتی و تصویری (ساترا)، که زیرمجموعهٔ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است، دوبله و انتشار آن در پلتفرم‌های داخلی را ممنوع اعلام کرد. این نهاد دلیل این تصمیم را «تلاش برای تطهیر خاندان بنی‌امیه» عنوان کرده است.
بااین‌حال، قسمت‌های مختلف سریال پس از پخش، به‌سرعت ترجمه و با زیرنویس فارسی از طریق برخی کانال‌های تلگرامی منتشر شده است.
واکنش‌های داخلی و منطقه‌ای
حسن عاملی، نماینده ولی‌فقیه در استان اردبیل، با انتقاد شدید از مقامات عربستان سعودی به دلیل ساخت این سریال، آن را اقدامی در جهت ایجاد تفرقه و بر هم زدن وحدت مسلمانان دانسته و ادعا کرده که این مجموعه «در راستای تأمین امنیت برای رژیم صهیونیستی» ساخته شده است.
از سوی دیگر، در عراق نیز پخش این سریال با مخالفت روبه‌رو شد. سازمان رسانه‌ای عراق، با صدور بیانیه‌ای، نمایش آن را در این کشور ممنوع اعلام کرد و هشدار داد که تولیدات تاریخی بحث‌برانگیز می‌توانند موجب تنش‌های فرقه‌ای شوند و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز جامعه، به‌ویژه در ماه رمضان را تهدید کنند.
محتوای سریال «معاویه»
این سریال که تولید مشترک کشورهای عربی است، به زندگی و دوران حکمرانی معاویه، بنیان‌گذار حکومت امویان در دمشق، می‌پردازد. داستان آن از زمان تولد معاویه در مکه و همزمان با ظهور اسلام آغاز می‌شود.
رویدادهای نخستین قسمت‌های سریال، به‌سرعت از حوادثی چون مبارزات نخستین مسلمانان با قریش، هجرت پیامبر (ص) به مدینه، جنگ‌های صدر اسلام، فتح مکه و خلافت سه خلیفهٔ نخست عبور می‌کند. اما، مطابق گفتهٔ عوامل تولید، بخش اصلی داستان از زمان قتل عثمان، سومین خلیفه، و آغاز دوران موسوم به «فتنهٔ کبری» شروع می‌شود. این بخش، به اختلافات میان معاویه و حضرت علی (ع)، جنگ صفین، ماجرای حکمیت، و وقایع پس از آن، از جمله صلح امام حسن (ع) با معاویه می‌پردازد.
برخی منابع می‌گویند که سریال، به روی کار آمدن یزید، فرزند معاویه، و واقعهٔ عاشورا نیز خواهد پرداخت، هرچند چگونگی روایت این مسائل همچنان مشخص نیست.
پرهزینه‌ترین سریال عربی
فیلم‌برداری سریال «معاویه» از ژوئن ۲۰۲۲ در تونس آغاز شد و بودجهٔ آن حدود ۱۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. در این پروژه، بازیگران و عوامل فنی از کشورهای مختلف عربی حضور دارند.
«لُجَین اسماعیل» بازیگر سوری، در نقش معاویه ظاهر شده و نقش حضرت علی (ع) را «ایاد نصار» از اردن ایفا می‌کند.
جنجال‌ها از زمان تولید
از همان مراحل نخست تولید، این سریال به دلیل محتوای حساس تاریخی‌اش با مخالفت‌هایی روبه‌رو شد. بسیاری از کارشناسان و شخصیت‌های مذهبی هشدار داده بودند که این پروژه می‌تواند اختلافات مذهبی و فرقه‌ای را شعله‌ور کند؛ نگرانی‌هایی که سبب شد پخش آن دو سال به تأخیر بیفتد.
در مصر، دانشگاه الازهر که از مهم‌ترین نهادهای دینی اهل سنت به‌شمار می‌رود، با اشاره به حکم شرعی خود در سال ۲۰۱۲ دربارهٔ سریال «عمر بن خطاب»، نمایش شخصیت‌های مذهبی از جمله خلفای راشدین را مغایر با موازین شرعی اعلام کرده است.
انتقادها و دیدگاه‌های متفاوت
با آغاز پخش سریال، انتقادات متعددی به آن مطرح شده است. برخی، به مرور سریع وقایع تاریخی در قسمت‌های نخست اعتراض دارند و آن را با فیلم‌های تاریخی برجسته‌ای همچون «محمد رسول‌الله» اثر مصطفی عقاد مقایسه کرده‌اند.
احمد الطاهری، نویسنده و فعال رسانه‌ای مصری، در صفحهٔ فیسبوک خود، به عدم پرداختن به برخی جزئیات مهم تاریخی و همچنین انتخاب برخی بازیگران برای نقش‌های حساس اعتراض کرده است. وی همچنین معماری برخی صحنه‌های دمشق در سریال را «اروپایی» توصیف کرده و چهره‌آرایی شخصیت‌های زن را «نامتناسب با فضای تاریخی» دانسته است.
در همین حال، احمد الکبیسی، روحانی سرشناس عراقی، در گفت‌وگو با شبکه «دبی»، انتقادهای شدیدی به شخصیت معاویه وارد کرده و سیاست‌های او، به‌ویژه در تقابل با حضرت علی (ع)، را عامل اصلی اختلافات مذهبی میان مسلمانان دانسته است.
پاسخ نویسندهٔ سریال
در میان موج واکنش‌های منفی، سریال «معاویه» طرفداران زیادی نیز پیدا کرده است که در شبکه‌های اجتماعی از آن دفاع می‌کنند.
خالد صالح، نویسندهٔ این مجموعه، در صفحهٔ فیسبوک خود نوشته است:
«معاویه تنها یک فرمانده یا سیاستمدار نبود، بلکه انسانی بود که روزگار او را صیقل داد، همان‌گونه که آتش، آهن را شکل می‌دهد. او گاه سخت‌گیر و سرسخت بود و گاه، به اقتضای شرایط، نرم و بردبار.»
او همچنین تأکید کرده که تلاش کرده‌اند تا شخصیت معاویه را نه صرفاً به‌عنوان یک دولتمرد، بلکه به‌عنوان انسانی که در میانهٔ بحران‌های سیاسی گرفتار آمده، به تصویر بکشند.
سخن پایانی
سریال «معاویه» چه از نظر روایت تاریخی و چه از حیث تأثیرات سیاسی و اجتماعی، به یکی از جنجالی‌ترین تولیدات تلویزیونی سال‌های اخیر جهان عرب تبدیل شده است. با وجود تلاش برخی کشورها برای ممنوعیت پخش آن، استقبال گستردهٔ مخاطبان نشان می‌دهد که این مجموعه توانسته توجه بسیاری را به خود جلب کند.
با این حال، هنوز مشخص نیست که رویکرد سریال نسبت به وقایع حساس تاریخ اسلام چگونه پیش خواهد رفت و آیا این جنجال‌ها در هفته‌های آینده ادامه خواهد داشت یا خیر.
