مقدمه
در بخش‌های پیشین، عناصر تشکیل‌دهنده قدرت و نقش ترکیه را در تحولات منطقه بر این اساس بررسی کردیم. حال، در این بخش قصد داریم نقش جمهوری اسلامی ایران را بر اساس این عناصر بررسی کنیم و توضیح دهیم چگونه ایران در نهایت بازی منطقه را به ترکیه واگذار کرده است.
جمهوری اسلامی ایران و عناصر قدرت
۱. قدرت جغرافیایی
ایران با موقعیت استراتژیک خود، به‌ویژه وجود تنگه هرمز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های انرژی جهان، اهمیت ژئوپلیتیکی ویژه‌ای دارد. مساحت گسترده و مرزهای مشترک با ۱۵ کشور نیز از مزیت‌های جغرافیایی ایران است.
۲. منابع طبیعی
ایران دارنده چهارمین ذخایر نفتی و دومین ذخایر گازی جهان است. این منابع ایران را در جایگاه برتر ژئواکونومیک قرار داده‌اند.
۳. قدرت اقتصادی
اقتصاد ایران وابسته به درآمدهای نفتی است، اما در تولید صنایع پتروشیمی، فولاد و معادن پیشرفت‌هایی داشته است. همچنین ایران به خودکفایی در تولید کالاهای صنعتی، کشاورزی، دارویی و دفاعی دست یافته است.
۴. قدرت نظامی
سپاه پاسداران، ارتش و بسیج ارکان اصلی قدرت نظامی ایران را تشکیل می‌دهند. تولید موشک‌های بالستیک، پهپادهای پیشرفته و سیستم‌های دفاعی بومی از دستاوردهای ایران در حوزه نظامی است.
۵. نقش منطقه‌ای
ایران با حمایت از محور مقاومت و نفوذ نظامی در کشورهای منطقه، سعی در تثبیت قدرت خود دارد.
۶. نظام سیاسی ایدئولوژیک
ایران بر پایه ولایت فقیه اداره می‌شود که هویتی خاص و ایدئولوژیک به حکومت داده است.
۷. نقش بین‌المللی
ایران به‌عنوان بازیگری کلیدی در تحولات خاورمیانه، نفوذ بین‌المللی قابل‌توجهی دارد.
۸. دیپلماسی مقاومت
سیاست خارجی ایران بر مقابله با استکبار جهانی و حمایت از استقلال کشورهای منطقه استوار است.
۹. قدرت فرهنگی و اجتماعی
ایران با تمدن چند هزارساله و فرهنگ غنی، تأثیر عمیقی بر منطقه و جهان داشته و به‌عنوان مرکز جهانی تشیع نفوذ فرهنگی خود را در عراق، لبنان، سوریه و بحرین گسترش داده است.
۱۰. رسانه و قدرت نرم
رسانه‌هایی نظیر پرس‌تی‌وی و شبکه العالم ابزارهایی برای انتقال پیام جمهوری اسلامی به جهان محسوب می‌شوند.
۱۱. قدرت علمی و فناوری
ایران در فناوری نانو، انرژی هسته‌ای، بیوتکنولوژی و هوافضا پیشرفت‌های چشمگیری داشته و با پرتاب ماهواره به یکی از کشورهای دارای فناوری فضایی تبدیل شده است.
۱۲. قدرت جمعیتی
ایران با جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد.
۱۳. انسجام فرهنگی و هویتی
با وجود تنوع قومیتی و مذهبی، ایران توانسته هویتی یکپارچه مبتنی بر فرهنگ اسلامی و ملی حفظ کند.
نقد و ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی ایران
اگر تمامی موارد فوق را بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های کنونی بپذیریم، ایران باید در بهترین شرایط ممکن باشد؛ اما عملکرد جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که بسیاری از این پتانسیل‌ها در عمل به‌درستی مدیریت نشده‌اند.
- بحران انرژی
ایران با داشتن منابع غنی نفت و گاز، اکنون دچار کمبود برق و گاز است. صنایع در حال تعطیلی و سرمایه‌ها در حال خروج از کشور هستند. - اقتصاد ناکارآمد
وابستگی به نفت، فساد سیستماتیک، مدیریت ضعیف اقتصادی و عدم جذب سرمایه‌گذاری خارجی از چالش‌های عمده اقتصادی ایران است. - ضعف زیرساخت‌های گردشگری
ایران فاقد زیرساخت‌های مناسب برای جذب گردشگر است، از جمله هتل‌های استاندارد، جاده‌ها، فرودگاه‌ها و سیستم حمل‌ونقل مدرن. - نقص در توان نظامی مدرن
در حالی که ایران در حوزه موشک‌ها و پهپادها پیشرفت داشته، اما از تجهیزات نظامی مدرن مانند هواپیماهای جنگی، ناوهای پیشرفته و زیر دریایی‌های روز دنیا محروم است. - سیاست خارجی ناموفق
ایران با تحریم‌های گسترده روبه‌روست و توانایی مذاکره مبتنی بر منافع ملی را ندارد. فساد و تمرکز قدرت در دست سپاه پاسداران نیز به این مشکلات دامن زده است. - ایدئولوژی محدودکننده
حکومت مبتنی بر استبداد مذهبی و تطبیق قوانین مدرن با فقه ۱۴۰۰ سال پیش، ایران را از پیشرفت بازداشته است. -
کاهش نفوذ منطقه‌ای
نفوذ ایران در محور مقاومت به شدت کاهش یافته است. تحولات اخیر در سوریه و لبنان و حضور رهبران این کشورها در عربستان، نشانه‌ای از افول نفوذ ایران در منطقه است.
جمع‌بندی
با وجود ظرفیت‌های بالای ایران، ناکارآمدی مدیریتی و سیاست‌های اشتباه داخلی و خارجی، جایگاه ایران را تضعیف کرده است. در این میان، ترکیه با مدیریت بهتر توانسته نقش بالادستی در منطقه ایفا کند و ایران را به حاشیه براند.
