دومین یکشنبه ماه مه، در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایالات متحده، کانادا، استرالیا و اکثر کشورهای اروپایی، به عنوان «روز مادر» شناخته می‌شود؛ مناسبتی که امسال مصادف با ۲۱ اردیبهشت است. اما داستان این روز خاص، فراتر از یک تقویم است؛ روایتی است از دلتنگی، ابتکار فردی، و در نهایت، شکل‌گیری یک سنت جهانی.
از سوگ مادر تا خلق یک مناسبت جهانی
ماجرای روز مادر با اندوه شخصی زنی آمریکایی به نام آنا جارویس آغاز شد؛ کسی که پس از درگذشت مادرش در سال ۱۹۰۵، تصمیم گرفت یاد و جایگاه مادر را نه فقط در خانواده خود، که در جامعه‌ای گسترده‌تر گرامی دارد. الهام‌بخش او، مادرش آن جارویس بود که در دوران جنگ داخلی آمریکا، با راه‌اندازی «باشگاه‌های کاری مادران»، برای ارتقاء بهداشت و کاهش مرگ‌ومیر کودکان تلاش می‌کرد.
آنا با پیگیری هدف مادرش، کارزاری ملی برای ثبت روزی با عنوان “روز مادر” در تقویم آمریکا به راه انداخت. سرانجام، در ۱۰ مه ۱۹۰۸ نخستین مراسم رسمی این روز در کلیسایی در ویرجینیای غربی برگزار شد و پس از چند سال تلاش، در سال ۱۹۱۴، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، وودرو ویلسون، دومین یکشنبه ماه مه را به‌طور رسمی به عنوان روز ملی مادر اعلام کرد.
آنا؛ بانی روز مادر و منتقد جدی آن
شاید عجیب به نظر برسد، اما آنا جارویس در سال‌های پایانی عمر خود به منتقد سرسخت همان روزی تبدیل شد که خود بنیان گذاشته بود. به اعتقاد او، مفهوم «محبت و سپاسگزاری صادقانه» به‌تدریج جای خود را به تجاری‌سازی و خرید گل و کارت‌های آماده داده بود. او حتی کارزارهایی برای لغو رسمی این روز به راه انداخت و بخشی از ثروتش را در این راه صرف کرد.
چرا ماه مه؟ چرا یکشنبه دوم؟
برخلاف تصورات رایج، انتخاب دومین یکشنبه ماه مه هیچ ریشه مذهبی یا سنتی مشخصی ندارد. این تاریخ، صرفاً زمان برگزاری نخستین مراسمی بود که آنا برای مادرش برگزار کرد و بعدها به شکل تقویمی رسمیت یافت.
با این حال، شاید بتوان انتخاب ماه مه را بی‌ارتباط با سنت مسیحی ندانست. این ماه در فرهنگ مسیحی به عنوان «ماه مریم مقدس» شناخته می‌شود؛ نمادی از مادرانگی و تقدس زن. همین بار معنایی شاید در ناخودآگاه جمعی، نقش مؤثری در پذیرش گسترده این تاریخ داشته است.
گسترش جهانی؛ هر کشوری با تقویم خود
پس از پایان جنگ جهانی اول، به‌ویژه با حضور نظامیان آمریکایی در اروپا، سنت روز مادر به دیگر کشورها نیز راه یافت. در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و کشورهای اسکاندیناوی این روز را پذیرفتند، هرچند در برخی از آن‌ها، تاریخ متفاوتی برای آن انتخاب شد.
در بریتانیا اما «Mothering Sunday» سابقه‌ای قدیمی‌تر دارد و همچنان بر اساس تقویم کلیسایی برگزار می‌شود؛ یعنی در چهارمین یکشنبه «Lent» (چله روزه مسیحیان). در نتیجه، این کشور از معدود نقاط جهان است که تاریخ متفاوتی برای بزرگداشت مادران دارد.
و اما ایران؛ از آذرماه تا جمادی‌الثانی
در ایران، نخستین بار در سال ۱۳۳۹ خورشیدی، روز ۲۵ آذر به مناسبت تأسیس «کانون حمایت از مادران و نوزادان» به عنوان روز مادر گرامی داشته شد. اما پس از انقلاب ۱۳۵۷، نظام جمهوری اسلامی ۲۰ جمادی‌الثانی، یکی از تاریخ‌های روایت‌شده برای ولادت فاطمه زهرا (دختر پیامبر اسلام)، را به عنوان روز زن و مادر در تقویم رسمی اعلام کرد.
با این حال، در دهه‌های اخیر و به‌ویژه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، بخش قابل توجهی از ایرانیان نیز به تبریک روز مادر در دومین یکشنبه ماه مه روی آورده‌اند. این روند به‌خصوص در میان خانواده‌های ایرانی خارج از کشور و نسل جوان رواج بیشتری یافته است.
