در حالی که فضای دیپلماتیک میان ایران و ایالات متحده در هفته‌های اخیر شاهد گشایشی محدود اما قابل تأمل بوده، زنگ خطر احیای کامل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بار دیگر در سطح محافل سیاسی و رسانه‌ای اروپا به صدا درآمده است. ایالات متحده با صراحت اعلام کرده که زمان برای تصمیم‌گیری طرف‌های اروپایی در خصوص «مکانیسم ماشه» رو به پایان است و باید در قبال تخطی ایران از تعهدات برجامی واکنشی قاطع نشان دهند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه دولت دونالد ترامپ، در پایان سفر خود به پاریس و دیدار با مقام‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان، تأکید کرد که گزارش‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان‌دهنده نزدیک شدن ایران به آستانه دستیابی به سلاح هسته‌ای است. او خاطرنشان کرد: «طرف‌های اروپایی باید هر چه زودتر تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند مکانیسم ماشه را فعال کنند یا نه، چرا که ایران به‌وضوح از خطوط توافق عبور کرده است.»
مکانیسم ماشه، که تا پایان مهرماه ۱۴۰۴ معتبر است، به اعضای برجام اجازه می‌دهد در صورت مشاهده تخطی از تعهدات، با سازوکار مشخصی تمامی تحریم‌های سازمان ملل را بدون نیاز به رأی‌گیری مجدد بازگردانند. این ابزار، در دل توافق ۲۰۱۵ گنجانده شد تا سازوکاری برای مقابله با نقض احتمالی تعهدات ایران فراهم شود.
در همین حال، تحرکات دیپلماتیک در مسقط و رم، میان نمایندگان ایران و آمریکا، ابعاد تازه‌ای به این پرونده داده است. نخستین دور این گفت‌وگوها در ۲۲ فروردین‌ماه در عمان برگزار شد و با استقبال نسبی دو طرف مواجه شد. قرار است عباس عراقچی و استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، روز شنبه ۳۰ فروردین، دور دوم مذاکرات را در رم پی بگیرند.
تامی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در واکنش به برخی گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای پیرامون محتوای مذاکرات، تصریح کرد که نباید تصور کرد گفت‌وگوهای واقعی در رسانه‌ها بازتاب می‌یابد. به گفته او، «اگر قرار بود در تلویزیون مذاکره کنیم، نیازی به سفر به رم نبود».
در حالی که جمهوری اسلامی هنوز موضع رسمی تازه‌ای درباره ماهیت این مذاکرات ارائه نداده، رهبر ایران در نطقی اخیر از «پیشرفت اولیه مذاکرات» سخن گفت و افزود: «در صورت رعایت احترام متقابل و کنار گذاشتن تهدید، گفت‌وگو می‌تواند ادامه یابد.»
از سوی دیگر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با لحنی تندتر اما سنجیده، اعلام کرد: «ما برای اقدام نظامی عجله‌ای نداریم، اما تنها چیزی که می‌گوییم این است که ایران نمی‌تواند به سلاح هسته‌ای دست یابد.»
گزارش‌های آژانس حاکی از آن است که ایران هم‌اکنون اورانیوم غنی‌شده‌ای در اختیار دارد که در صورت ارتقا به غنای ۹۰ درصد، ظرفیت بالقوه ساخت شش بمب هسته‌ای را خواهد داشت. با این حال، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، پیش از سفر به تهران در مصاحبه‌ای با روزنامه لوموند تأکید کرد: «ایران هنوز به سلاح هسته‌ای دست نیافته است، اما مواد لازم برای ساخت آن را در اختیار دارد.»
در مجموع، فضای مذاکراتی شکل‌گرفته میان تهران و واشنگتن در حالی ادامه می‌یابد که هم‌زمان سایه تصمیمی حیاتی در اروپا در حال سنگین‌تر شدن است. به نظر می‌رسد هفته‌های پیش‌رو، نه تنها برای آینده برجام بلکه برای مسیر کلی روابط ایران با جهان غرب، سرنوشت‌ساز خواهد بود.
