وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی روز دوشنبه اعلام کرد که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در چارچوب رایزنی‌های دیپلماتیک منطقه‌ای، روز سه‌شنبه دوم اردیبهشت عازم پکن خواهد شد. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که تنها چند روز به آغاز دور سوم گفت‌وگوهای مستقیم و فنی میان ایران و ایالات متحده در خصوص برنامه هسته‌ای ایران باقی مانده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، با اشاره به جایگاه چین به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و یکی از امضاکنندگان اصلی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۱۳۹۴، اظهار داشت که چین از گذشته تاکنون نقش مؤثری در روندهای مرتبط با این توافق ایفا کرده است و روابط نزدیک و راهبردی میان تهران و پکن، بستر مناسبی را برای مشورت‌های سازنده فراهم کرده است.
او افزود: «سفر وزیر خارجه به چین از پیش در دستور کار بوده و با توجه به تحولات جاری در عرصه مذاکرات هسته‌ای، طبیعی است که در این سفر نیز درباره آخرین تحولات و چشم‌انداز آینده گفت‌وگوها تبادل نظر صورت گیرد. افزون بر این، پیگیری اجرای توافقات دوجانبه میان ایران و چین در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فناورانه نیز از اهداف کلیدی این سفر است.»
با این حال، وزارت خارجه چین تاکنون از ارائه جزئیات درباره این سفر خودداری کرده و تنها به بیان این نکته بسنده کرده است که «در حال حاضر اطلاعاتی برای انتشار در دست نیست.»
پیشرفت مذاکرات در رم و ادامه آن در مسقط
دور دوم گفت‌وگوهای هسته‌ای میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده، روز شنبه گذشته در رم برگزار شد. این دور از مذاکرات به میزبانی وزیر امور خارجه عمان و با حضور مقاماتی از ایران، آمریکا و میانجی‌گرانی از کشورهای دیگر، طی چند ساعت برگزار شد. منابع مختلف از جمله وزارت امور خارجه ایران، وزیر خارجه عمان و یک مقام ارشد آمریکایی، فضای این دور از گفت‌وگوها را «سازنده»، «رو به جلو» و «دارای پیشرفت‌های محسوس» توصیف کردند.
قرار است دور سوم این مذاکرات روز شنبه آینده در پایتخت عمان، مسقط، ادامه یابد. همچنین از روز چهارشنبه، تیم‌های کارشناسی دو کشور در نشستی فنی وارد بررسی جزییات متن اولیه طرح توافق شوند. سخنگوی وزارت خارجه ایران تأکید کرد که در نشست کارشناسی پیش‌رو، طرفین ضمن بررسی چارچوب‌های گفت‌وگو، در صورت فراهم بودن شرایط، وارد جزئیات حساس‌تری خواهند شد.
احتمال نقش‌آفرینی کلیدی روسیه در آینده توافق
در همین حال، روزنامه بریتانیایی «گاردین» در گزارشی تفصیلی اعلام کرد که روسیه ممکن است در شکل‌گیری توافق آینده درباره برنامه هسته‌ای ایران نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. این روزنامه با اشاره به جایگاه مسکو در مذاکرات، از احتمال میزبانی روسیه به عنوان مقصد نهایی ذخایر اورانیوم با غنای بالا نام برده است؛ موضوعی که یکی از محورهای اصلی مورد اختلاف میان تهران و واشینگتن محسوب می‌شود.
بر اساس این گزارش، روسیه ممکن است در توافق نهایی به عنوان «داور بی‌طرف» در صورت بروز اختلاف یا نقض مفاد توافق ایفای نقش کند؛ نقشی که می‌تواند وزن روسیه در تعاملات آتی ایران و غرب را تقویت کرده و همزمان نقش سنتی قدرت‌های اروپایی و نهادهایی چون سازمان ملل را به حاشیه براند.
مواضع ایران درباره ذخایر اورانیوم و ضمانت‌های اجرایی
از سوی دیگر، منابع آگاه از مذاکرات اعلام کرده‌اند که جمهوری اسلامی بر حفظ بخشی از ذخایر اورانیوم با غنای بالا در داخل کشور تأکید دارد، در حالی که طرف آمریکایی خواستار نابودی یا انتقال این ذخایر به کشور ثالثی همچون روسیه است. ایران همچنین خواهان ارائه تضمین‌های عملی برای جلوگیری از تکرار خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق، نظیر آنچه در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ رخ داد، شده است.
یکی از پیشنهادهای ایران در این زمینه، امکان بازگرداندن ذخایر اورانیوم از روسیه در صورت نقض توافق از سوی واشینگتن است؛ راهکاری که اجرای آن مستلزم سازوکارهای حقوقی و دیپلماتیک پیچیده‌ای خواهد بود.
تحلیل مدیرکل آژانس درباره روند مذاکرات
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که در حاشیه دور دوم مذاکرات در رم حضور داشته، در مصاحبه‌ای با روزنامه ایتالیایی «لا رپوبلیکا» نسبت به فضای مذاکرات ابراز خوش‌بینی کرده و گفت: «در مقطعی خطر فروپاشی کامل مذاکرات وجود داشت، اما طرفین با اراده سیاسی لازم، آمادگی خود برای گفت‌وگوی مستقیم و جدی درباره موضوعات فنی را نشان دادند.»
گروسی بدون ورود به جزئیات اختلافات، افزود که فضای حاکم بر گفت‌وگوها نشان داد که هنوز امکان حرکت به سوی توافق نهایی وجود دارد.
گزارش به مجلس؛ تمرکز بر لغو بنیادین تحریم‌ها
در داخل کشور نیز تحولات مذاکراتی با دقت دنبال می‌شود. روز یکشنبه، کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزیر امور خارجه، در نشستی غیرعلنی در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، گزارشی درباره گفت‌وگوهای رم ارائه داد.
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون مذکور، در گفت‌وگو با رسانه‌ها به نقل از غریب‌آبادی گفت: «در حال حاضر تمرکز تیم مذاکره‌کننده بر تدوین اصول کلی توافق است و از دیدگاه جمهوری اسلامی، لغو قوانین تحریمی کنگره آمریکا و دستورات اجرایی رئیس‌جمهور آن کشور یک ضرورت بنیادین است.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز پیش‌تر در اظهاراتی ضمن ابراز تردید نسبت به کفایت برجام در شرایط کنونی، تأکید کرده بود که «برجام به‌تنهایی پاسخ‌گوی مطالبات امروز ایران نیست و تنها چیزی که از آن برای ما باقی مانده، درس‌هایی است که باید از گذشته گرفته شود.»
چشم‌انداز مبهم اما رو به جلو
با وجود پیشرفت‌هایی که در گفت‌وگوهای اخیر حاصل شده، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که روند دستیابی به توافق جدید، به‌دلیل سطح بالای بی‌اعتمادی، پیچیدگی‌های فنی و لزوم اخذ تضمین‌های اجرایی، بسیار دشوار و زمان‌بر خواهد بود.
با توجه به نزدیک شدن به موعد فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در مهرماه، زمان برای رسیدن به توافق محدود است و دیپلماسی جمهوری اسلامی در این برهه، نیازمند دقت، هوشمندی و انسجام بیشتری خواهد بود. سفر عراقچی به چین را می‌توان گامی مهم در همین راستا دانست؛ تلاشی برای جذب حمایت‌های استراتژیک، تقویت مواضع چانه‌زنی و ایجاد توازن در میز مذاکراتی که به نظر می‌رسد بیش از هر زمان دیگری پیچیده و چندلایه شده است.
