تاریخچه و مفهوم فروهر، نشان ملی ایرانیان «مجموعه: تاریخ و تمدن»

نشان فروهر متعلق به ایران باستان

نشان فروهر چیست؟

تقریبا همه‌ی ما نام “فروهر” به گوشمان خورده، حتی خیلی از ما نشان فروهر را به گردن انداخته، از تندیس و یا تصویر آن در منزل یا محل کار خود استفاده می‌کنیم، اما اطلاعات زیادی درباره‌ی تاریخچه ی فروهر نداشته و حتی نمی‌دانیم این نشان، نماد چیست. فقط همین اندازه می‌دانیم که این نشان، یک نشان ملی و متعلق به ایران باستان و زرتشتیان است.

چکیده‌ی تاریخچه‌ی فروهر

“فروهر” یا “نماد فر کیانی” و یا نام اصلی آن “فره وهر” (Farahvahar) در اصل نام آریایی “روح” در زبان عربی است. بیش از چهار هزار و پانصد سال پیش، زمانی که به طور تقریبی تمام اقوام کره ی زمین سرگرم بت پرستی بودند و تمام وجود انسان را فقط و فقط همین کالبد خاکی و فانی می‌دانستند، درست در همین زمان، آریاییان باستان اعتقاد داشتند انسان غیر از کالبد خاکی دارای روح بوده و پس از مرگ، این روح از بدن فانی جدا شده و به جای دیگری رفته و به زندگی اش ادامه می‌دهد، زرتشتیان این منزلگاه پس از مرگ روح را “اختران” می‌نامیدند.

نامی که آریایی ها برای آنچه ما امروز بدان روح می‌گوییم انتخاب کرده بودند، “فره وهر” بود، و قدمت ساخت نشان “فروهر” به بیش از چهار هزار سال پیش بازمی‌گردد. جالب اینجاست که اعتقاد آریاییان به وجود “فروهر” (روح) به پیش از زایش زرتشت بزرگوار باز می‌گردد و این خود جای بسی افتخار است.

سنگ نگاره‌های شاهنشاهان هخامنشی در کاخ‌های پرسپولیس و سنگ نگاره‌های شاهنشاهان ساسانی همه حکایت از آن دارد.

به عقیده‌ی زرتشتیان، “فروهرها” هر ساله در ماه فروردین به زمین آمده و برکات آسمانی با خود می آوردند، و روز سیزدهم فروردین دوباره به آسمان برمی‌گشتند، پس آریایی‌‌ها شب آخرین چهارشنبه‌ی سال را به بالای تپه‌ها رفته و با روشن کردن آتش مراسم باشکوهی را برگزار می‌کردند و به استقبال “فره وهرها” می‌رفتند(چهارشنبه سوری)، سپس در روز سیزدهم فروردین برای بدرقه‌ی فروهرها به دشت‌ها رفته و جشن برپا می‌کردند (سیزده‌بدر).

اکنون که به‌طور خلاصه دانستیم “فروهر” چیست، به توضیحات اندکی در مورد مفهوم این نشان زرتشتی می‌پردازیم:

مفهوم نشان فروهر

نکته بسیار شگفت انگیز درباره‌ی این نشان ملی ما ایرانیان آن است که ذره ذره‌ی این نشان دارای مفهوم و دانشی نهفته است. اینک به تشریح آرم فروهر می پردازیم:

چهره‌ی پیرمرد

قراردادن چهره یک پیرمرد سالخورده در آرم فروهر اشاره به شخص نیکوکار و یکتا پرستی دارد که رفتار و ظاهر مرتب و پسندیده‌اش سرمشق و الگوی دیگر مردمان بوده است و دیگران تجربیات وی را ارج می نهادند. بنابراین قرار دادن چهره‌ی یک پیرمرد به عنوان سر نگاره نشان از خرد و تجربه ی پیرمرد دارد.

دست راست پیرمرد در نشان فروهر

دست راست نگاره به سوی آسمان دراز شده است که اشاره به ستایش و پرستش “دادار هستی اهورا مزدا” خدای واحد ایرانیان دارد، که زرتشت در ۴۰۰۰ سال پیش آن را به جهان هدیه نمود، و عجیب آنجاست که پیش از زرتشت، آریاییان به وجود “فروهر”(روح) و “اهورا مزدا”(خدا) اعتقاد داشته‌اند.

حلقه ای که در دست چپ پیرمرد است

در دست چپ فروهر چنبره‌ای(حلقه‌ای) وجود دارد که نشان از عهد و پیمانی است که بین انسان و اهورامزدا بسته می‌شود و انسان باید خدای واحد را ستایش کند و همیشه در همه امور وی را ناظر بر کارهای خود بداند.

مورخین حلقه‌های ازدواجی که بین جوانان رد و بدل می‌شود را برگرفته شده از همین چنبره فروهر دانسته و آن را یک سنت ایرانی می‌دانند که به جهان صادر شده است. زیرا زن و شوهر نیز با دادن چنبره(حلقه) به یکدیگر پیمانی را با هم امضا کرده‌اند که همیشه به زندگی مشترک تا آخر عمر وفادار بمانند.

بال‌های نشان فروهر

بال‌های کشیده شده در دو طرف نگاره اشاره به تندیس پرواز به سوی پیشرفت و ترقی در میان انسان‌هاست و در نهایت امر رسیدن به اهورامزدا دادار هستی خدای واحد ایرانیان است.

سه ردیف پر بر روی بال‌های فروهر

سه قسمتی که روی بال‌ها به صورت طبقه بندی شده قرار گرفته است، اشاره به سه دستور جاودانه پیر خرد و دانش جهان “اشو زرتشت” دارد که بعدها به نشان اضافه شد که بی شک می‌توان گفت تا میلیون‌ها سال دیگر تا جهان در جهان باقی باشد این سه فرمان پابرجاست و همیشه الگو و راهنمای مردمان جهان است.

این سه فرمان که روی بال‌های نماد اهورامزدا نقش بسته شده همان کردار نیک، گفتار نیک و پندار نیک ایرانیان است. بال‌های “فروهر” برای پرواز، پیشرفت و تعالی انسان به سوی اهورامزدا از این سه ردیف پر تشکیل شده و بالهای انسان تنها با حمایت این سه ردیف پر(کردارنیک، گفتارنیک، پندارنیک) توانایی پرواز و پیشرفت را دارد.

حلقه ای که کمر پیرمرد را دربرگرفته است

در میان کمر پیرمرد ایرانی در آرم فروهر یک چنبره(حلقه) بزرگ دیده می‌شود که اشاره به “دایره روزگار” و جهان هستی دارد و انسان در این میان قرار گرفته است و مردمان موظف شده‌اند در میان این چنبره روزگار روشی را برای زندگی برگزینند که پس از مرگ روحشان شاد و قرین رحمت و آمرزش الهی قرار بگیرد.

دو سر حلقه که به پایین آویزان گشته است

در نماد فروهر دو رشته از چنبره(حلقه) به راست(خیر) و چپ(شر) کشیده شده است که نشان از دو عنصر باستانی ایران دارد. یکی سوی راست و دیگری سوی چپ. نخست “سپنته مینو” که همان نیروی الهی اهورامزدا است و دیگری “انگره مینو” که نشان از نیروی شر و اهریمنی است.

انسان در میان دو نیروی خیر و شر قرار گرفته است که با کوچکترین لرزشی به تباهی کشیده می‌شود و نابود خواهد شد. پس اگر از کردار نیک، گفتار نیک، پندار نیک پیروی کند همیشه نیروی سپنته مینو در کنار وی خواهد بود و او به کمال خواهد رسید و هم در این دنیا نیک زندگی خواهد کرد و هم در دنیای پسین روحش شاد و آمرزیده خواهد بود.

قسمت دم که سه ردیف پر دارد

قسمت دم نشان فروهر نیز همانند قسمت بال‌ها به سه ردیف پر تقسیم شده. انتهای لباس پیرمرد سالخورده باستانی ایران به صورت سه طبقه بنا گذاشته شده است که اشاره به کردار نیک، گفتار نیک و پندار نیک دارد.

پس تنها و زیباترین راه و روش نیک زندگی کردن و به کمال رسیدن از دید “اشو زرتشت” همین سه فرمان است که دیده می شود، امروز جهان تنها راه و روش انسان بودن را که همان پندارهای زرتشت بوده، برای خود برگزیده و خرافات و عقاید پوچ را به دور ریخته است.

علی نظری 

تحلیلگر و پژوهشگر مطالعات بین الملل